Son Güncelleme Tarihi: 6 Eylül 2021
Yeni bir yolculuk başlıyor veya çoktan başladı: Lise. Ancak burada yazanlar sadece lise öğrencisine hitap etmiyor, üniversiteli veya kendini geliştirmeye çalışan herhangi biri olabilirsiniz. Yalnızca 3 yıllık bir deneyimle gördüklerimi, çok da mesleki deformasyona uğramadan, olması gerektiğine inandıklarımı bir yerde toplamak istedim. “Lisede ne yapabilirsiniz?”, “Ne yaparsanız kendinizi hayata daha iyi hazırlarsınız?” gibi sorulara cevabım işte aşağıda.
21. Yüzyıl Yetkinlikleri
İş hayatına başlamadan önce önünüzde yaklaşık 5-10 senelik bir süreç var, belki biraz daha fazla. Dolayısıyla bugünün bilgisi sizi 10 sene sonra bir yere getirmez. Bir temel atmanız gerekli ama bilgiden ziyade yetkinliklerinizi geliştirmeniz gerekli. 21. yüzyıl yetkinlikleriyle ilgili birçok rapor, makale, yazı yayınlanıyor. Bu konuyu biraz araştırıp, lisede derslerin yanında hangi alanlarda kendinizi geliştirmeniz gerektiğini görebilirsiniz. Bu konu için özellikle Erhan Erkut Hoca’yı ve onun kurduğu YetGen‘i (Yetkin Gençler) sıkı takip etmenizi öneririm.
Mentör
Okulda size verilen bilgiyle yetinmemelisiniz. 82 milyonluk ülkemizde aynı yaş grubundaki herkesin aynı müfredatla öğrenim gördüğünü unutmayın! Sırtınızı okula yaslamayın! İlgili olduğunuz alanlarda derinleşmek sizin elinizde. Bu alanlarda kendinize tecrübeli, bilgili bir mentör bulmaya çalışın. Mentörünüz okuldaki öğretmenlerinizden olabilir (tabi yeteri kadar yetkin ve ilgililerse), çevrenizde tanıdığınız insanlar, aile dostlarınız vs. olabilir. Bu mentörle düzenli çalışmaya özen gösterirseniz lisede hiç beklenmedik bir seviyeye gelebilirsiniz. Bu düzenli çalışmalar, ritmi mentöre de bağlı olmakla beraber haftada 1-2 veya 2 haftada 1 olursa, size çok şey katacaktır. Sadece kitap önerisi isteyip, kitaplar üzerine konuşmak bile bakış açınızı genişletir. Doğru mentörleri bulursanız, sizi kovana kadar paçalarından ayrılmayın.
Takım Arkadaşları
Tek başına çalışmak her zaman çok kolay olmayabilir. Matematik gibi temel bilimlerde uzun süreli konsantrasyon ve yüksek motivasyon gerekir. Bunun için kendinize birkaç takım arkadaşı bulmanız sizi daha motive edebilir. Bir sorununuz olduğunda takım arkadaşınızla bu sorunun üzerinden geçmek ve beraber bir şeyleri başarmak herkesi motive eder. Birbirinizin bakış açısından, bilgisinden faydalanmaya çalışın. Bazen öğretmenin anlattığından değil de arkadaşınızın anlattığından daha iyi anlarsınız. Aynı hesap.
Öğrenciliğin Avantajları
Çoğu insanın öğrencilere, gençlere karşı kendi yaşıtlarına sergiledikleri tavırdan çok daha olumlu, açık ve destekleyici bir tavır sergilediğini görürsünüz. Bir yöneticinin kendi çalışanına vermediği desteği, göstermediği ilgiyi siz görebilirsiniz çünkü siz öğrencisiniz! Yeter ki istekli olun, çaba gösterin! Bu avantajdan faydalanın, hatta sömürün!
Matematik Deneyimi
İki insanın sohbet edebilmesi için bile temel bir matematik, mantık bilgisine ihtiyaç duyuyoruz. Matematiği hesap yapmaktan ziyade düşünmek için bir araç olarak görebilirsiniz. Nesin Matematik Köyünü her öğrencinin bir süre yaşaması gereken bir yer olarak görüyorum. Bir yaz birkaç haftanızı mutlaka ayırın. Matematiğin nasıl bir şey olduğunu daha yakından deneyimleyebilirsiniz. Bunu lisenin ilk senelerinde yaparsanız ileriki senelerde de gitmek için fırsatınız olur. Matematikle ilgili etkinlikler ve projeler için benim de kurucularından olduğum Matematiğin Peşinde oluşumunu takip etmenizi öneririm. Hafta Sonu Dersleri, Herkes için Matematik Seminerleri, İspat Yöntemleri Ders Notları gibi projelerin yanı sıra matematik kültürünü yaymak için Mathigon Dersleri Tercümeleri, Matematik Bülteni, Matefil gibi dijital projeler, kitap çevirileri de yapıyoruz. Üniversiteliler tarafından kurulan ve kısa sürede çok fazla sayıda güzel işe imza atan Türkiye Matematik Kulübünü de takip etmenizi öneririm.
Kodlama
Günümüzde teknoloji her alanda çok ciddi değişiklikler yaratıyor. Detayına girmeyeceğim ama şu gün gibi ortada: Kodlama artık olmazsa olmaz! İngilizce bilmek artık nasıl bir artı olarak görünmüyorsa kodlama bilmek de yakında öyle olacak. Herkes algoritmik düşünme becerisini kazanmalı, kazanacak, kazanmak zorunda kalacak. Bu beceriyi ne kadar erken geliştirirseniz ileride bu becerinin kullanımında o kadar ustalaşırsınız. Coursera üzerinde Charles Severance tarafından verilen 5 derslik “Python for Everybody Specialization“ı takip ederek kodlamaya sağlam bir giriş yapabilirsiniz. Özellikle yazdığınız kodun bir yazılım tarafından kontrol edilmesi ve quiz’ler oldukça keyifli. (Ben de bu 5 dersi bitirdim.)
Temel Bilimler ve Derinlik
Temel bilimlerin önemi teknolojiyle beraber tekrar ortaya çıkmaya başladı. İyi matematik bilmeden yapay zekâ, makine öğrenmesi gibi konularda derinlere inmek çok kolay değil. Aynı şekilde biyoloji alanında teknoloji kullanımı için temel biyoloji bilgisine ihtiyaç var. Artık okuduğunuz lisans programından ziyade yaptığınız yüksek lisans sizin kariyerinizin can alıcı noktası. Örnek olarak makine öğrenmesi alanında çalışmak isteyen birisi için “Bilgisayar Mühendisliği Lisansı + Makine Öğrenmesi Yüksek Lisansı” yerine “Matematik Lisansı + Makine Öğrenmesi Yüksek Lisansı” fark yaratabilir.
Girişimcilik
İnovasyon ve yenilik artık her yere bulaşmak zorunda. Büyük kurumsal şirketler de girişimcilik becerisine önem vermeye başladı. Artık girişimcilik dendiğinde çok az parayla yeni bir iş kurmaktan ziyade inovasyon anlaşılıyor. “Kurumiçi Girişimcilik” kavramı bugün oldukça sık telaffuz edilir hale geldi. Büyük riskler alarak kendi girişiminizi kurmak zorunda değilsiniz. Bulunduğunuz yerdeki bir sorunu çözmek için uğraşmak da bir girişimcilik örneği. Bu denemelere neden lise yıllarından başlamayasınız? Yemekhanede çok mu sıra oluyor? Bu sorunu çözmeyi okul idarecilerine bırakmanıza gerek yok.
Sosyal Sorumluluk
Artık herkesin kapısının önünü süpürmesi bir gereklilik haline geldi. Mahallenizdeki sorunları sizin çözmeniz şart. Birleşmiş Milletler birbiri ile bağlantılı 17 amaç ile 2030 yılına kadar insanların karşı karşıya kaldığı ana sorunların çözümünü hedefliyor. Bu hedefleri inceleyin. Bu hedeflerden en çok ilginizi çeken alanda fikirler, projeler üretmeye çalışın. STK’lara üye olup gönüllü görev alabilirsiniz. Türkiye’nin ve Dünya’nın gerçekleriyle yüzleşmek kendi fanusunuzdan çıkmanızı sağlayacaktır.
İşbirliği
Bu toprakların en büyük sorunlarından birisi beraber çalışmak. Herkes kendi halinde, kendi çevresinde bir şeyler yapmaya çalışıyor. İşbirliği yaparak daha büyük etkiler bırakabilirsiniz. Homo Sapiens’in varlığının ana sebebi olan işbirliğini bugün biz arka plana atıyoruz. Mesela okulunuzdaki sosyal sorumluluk kulübünde görevlisiniz. Bir projeniz var: Kıyafet toplayıp ihtiyacı olan çocuklara yollamak. Bir okuldan kaç kıyafet toplayabilirsiniz? Sadece kendi okulunuzda bu projeyi gerçekleştirmek yerine çevre okullarla beraber bu projeyi yürütmeyi düşünün. Sosyal sorumluluk kulübü olan çevre okulları araştırıp onlarla iletişime geçin. Böylece hem çok daha etkili projeler hayata geçirebilirsiniz hem yeni insanlarla tanışabilirsiniz, çevreniz genişler hem de farklı deneyimler elde edersiniz. Sizin okulunuzda olmayan bir sorun çevrenizdeki bir okulda olabilir veya tam tersi.
Kariyer Planlama
Hazırlık sınıfına veya 9. sınıfa başladınız, nereden çıktı kariyer planlama daha 12. sınıfa 3-4 sene var diyebilirsiniz. Ülkede büyük bir kesimde bölüm seçiminde ilgi ve beceriden ziyade “puanın yetmesi” daha önemli bir kriter çünkü ilgi ve beceriyi bilmiyorlar. Çok iyi bir anaokulu öğretmeni adayı puanı yetti diye makine mühendisi çıkabiliyor. AYT’de matematikte iyi net yaptın diye matematik okunmaz. Yazın ilgi duyduğunuzu düşündüğünüz bir alanda staj yapmak, girişimlerde gönüllü görev almak başta zor gibi görünse de artık çok daha kolayca halledilebilir. Fotoğrafçı olmak istiyorsanız, önce bir fotoğraf kursuna gidin, YouTube’dan fotoğraf dersleri izleyin veya internet sitelerinden fotoğrafçılık dersi alın. Ardından bir fotoğrafçının yanına gidin ve 2 hafta getir-götürünü yapın. Dışarıdan ne kadar hoş görünen işlerin yakından ne kadar da zor ve ne kadar farklı olduğunu göreceksiniz. Açık Ofis Saati projesi de bu iş için oldukça ideal, her hafta farklı alanlardan birçok akademisyenin, doktora ve yüksek lisans öğrencisinin gönüllü olarak gençlerle buluştuğu bu projeyi de mutlaka takip etmenizi öneririm.
Üniversite Ortamına İlk Adım
Üniversite kulüpleri sene içerisinde birçok etkinlik düzenliyor ve genellikle bu etkinlikler ücretsiz. Yanınıza bir iki ilgili arkadaşınızı alarak o etkinliklere katılın. Katıldığınız etkinliklerde üniversitelilere rahatlıkla soru sorabilirsiniz. Hem bölüm, hem üniversite için birinci ağızdan fikir alabilirsiniz. Artık üniversiteler bolca lise yazokulu yapıyor. Birkaçına katılıp üniversite atmosferini yaşamanız size üniversiteyle ilgili fikir verecektir. Bu konuda kısaca bir de Nisan 2021’de kurduğum bir nevi akademi‘den bahsetmek istiyorum. Akademisyenler, doktora, master öğrencileri kendi alanlarında dersler açıyor. Tamamen gönüllü, tamamen müfredat dışı. İlginizi çeken konularda ücretsiz olan bu derslere katılabilirsiniz.
Üniversitede Sizi Ne Bekliyor?
Yaşınızın büyümesiyle özgürlüğünüz daha da artacak. O beklenen günler gelecek ve her hafta sonu partileyebileceksiniz! Ancak son iki senede gelecek/iş kaygısı yaşamamak için her şeyi tadında yaşamanızı öneririm. Ne sadece ders odaklı olun, ne de sadece parti. Ders-parti dengesini tutturmanız bile yeterli olmayacak. Kulüplerde görev alarak farklı bölümlerden insanlarla tanışmak çevrenizi genişletir. Staj yapmak, iş hayatıyla yüzleşmenizi sağlar. Üniversitenin son senelerine gelmeden bir staj yapmak önünüzdeki senelerinizi değerlendirmede size oldukça fikir verecektir. Sinan Sertöz Hoca’nın “Üniversite ve Hayat” yazısını mutlaka okumalısınız.
Son sözler…
Yukarıdaki maddelerin birine “Okuma” eylemini eklemedim, bu tarz bir yazıya okumak gibi çok temel bir madde eklemek bu yazının özelliğini bozuyor gibi geldi. Ama kitap önerisiz de yazı olmaz. İlber Ortaylı’nın “Bir Ömür Nasıl Yaşanır?” kitabını yaş farketmeksizin herkesin okuması gerektiğine inanıyorum.